Fener Rum Patrikhanesi, Girit'te konsey toplama kararı almış, Moskova Patrikliği ise bu karara itiraz etmiş ve Ortodoks dünyasında kısa süreli bir kriz yaşanmıştı. 

Fener Rum Patrikhanesi ekümenik bir girişimle (özerk ve eşit Ortodoks kiliseleri arasında onursal önceliğe sahip), 19-26 Haziran 2016 tarihleri arasında Girit adasında Pan-Ortodoks Konseyini toplama kararı aldı.

ÖNCELİKLİ SORUN: UKRAYNA ORTODOKS KİLİSESİ'NİN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ

Konsey, Ortodoks kiliseler arasında var olan sorunları masaya yatırmayı ve mevcut ihtilafları çözmeyi amaçlıyordu. Bu sorunların başında kuşkusuz Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin öteden beri Moskova Patrikliğine karşı yürüttüğü bağımsızlık mücadelesi gelmekte...

MOSKOVA'NIN BASKISI HER DAİM VARDI

Zira 1686 yılında İstanbul Patrikliği'nin onayıyla Ukrayna Kilisesi, Moskova Patrikliği'ne bağlanmıştır. Bu kararın ilga edilmesi için Ukrayna Ortodoks Kilisesi defaatle İstanbul'un Patrikliğine müraacaatta bulunmuşsa da bu güne değin bir sonuç alınamamıştır. Ukrayna Kilisesi'nin bu talebine Patrikhane'nin kayıtsız kalmasının arkasında Moskova Patrikliği'nin, dolayısıyla da Rusya Federasyonu'nun baskısının yattığı bilinen bir husustur.

NEDEN ŞİMDİ?

Nitekim 2008 yılında bu meseleyi görüşmek üzere Ukrayna'ya giden Patrik I. Bartholomeos, dönemin Moskova Patriği II. Aleksiy ile ikili görüşmenin ertesi günü İstanbul'a geri gönmüştür. Bu süreçte Rusya yönetiminin Türkiye'ye doğal gaz üzerinden bir baskı uyguladığını ön görmek mümkündür. Dolayısıyla Patrikhane'nin 2008 yılında Ukrayna Kilisesi'ni kendi bünyesine bağlama girişimi sonuçsuz kalmıştır. Ancak 2014 yılında Ukrayna'da meydana gelen olaylar ve Rusya'nın buraya fiili müdahalesi, konunun yeniden gündeme taşınmasına neden oldu. Özellikle Türk-Rus ilişkilerinin de kopma noktasına geldiği bir dönemde Patrikhane'nin, Pan-Ortodoks Konseyini toplama kararı, zamanlama açısından da manidardır.

PATRİKHANE, PUTİN'İN HÜLYASININ ÖNÜNDE BİR ENGEL

Umarız Patrikhane'nin bu haklı girişimi, Türkiye Cumhuriyeti tarafından desteklenmektedir. Zira Putin Rusyası'nın “Moskova Üçüncü Roma” hayalleriyle başlattığı hülyanın önüne, Patrikhane'nin dirayetli duruşu ile geçmek mümkün olacaktır.

ORTODOKS ve KATOLİK LİDERLER BULUŞMUŞTU

Patrikhane'nin bu girişiminin bir diğer boyutu, özellikle son yıllarda Moskova Patrikliği'nin Ortodoks dünyasının liderliğine oynaması ile de yakından ilintilidir. Hatırlanacağı üzere 12 Şubat 2016 tarihinde Katolik dünyasının lideri Papa Franciscus ile Patrik Kirill Küba'da bir araya gelmiş ve bu görüşme haber bültenlerine Ortadoks dünyası lideri ile Katolik liderin buluşması olarak yansımıştır.

İSTANBUL KİLİSESİ BAYPAS EDİLMİŞ OLDU

Bu gelişme ekümeniklik iddiası taşıyan İstanbul Kilisesi'nin bir bakıma baypas edilmesi anlamına gelmektedir, ki Patrik I. Bartholomeos'un buna seyirci kalması beklenemezdi.

RUSYA BOYKOT ETTİ

Bu ve buna benzer sorunlar çerçevesinde toplanması planlanan Konsey, beklendiği üzereMoskova Partikliği'nin boykotu ile karşı karşıya kaldı. Nitekim Patrik Kirill öncülüğünde acil olarak toplanan Rus Ortodoks Kilise Kutsal Senod'u konuyu masaya yatırdı ve Girit'te toplanacak Konseye katılmama kararı aldı. Ayrıca etki alanında olan başta Sırp, Bulgar ve Antakya Ortodoks Kiliselerini de kendi safına katmayı başardı.

MOSKOVA PATRİKLİĞİ'NDEN AÇIKLAMA

Moskova Patrikliği yapmış olduğu açıklamada şunları söyledi:

İlk olarak, tüm Ortodoks Otokefal Kiliseler katılmadığı takdirde söz konusu Konseyin, Pan-Ortodoks Konsey olamayacağından burada alınacak kararların da geçersiz olacağını beyan etmek isteriz. Moskova'ya göre böyle bir durumda yapılması gereken en doğru adım, Konseyin ertelenmesi olacaktır. İkincisi, Konseyin geçerli olması için tüm Otokefal kiliselerin hazır bulunması gerektiği tekrarlanarak başta Antakya Kilisesi olmak üzere Gürcü, Sırp ve Bulgar Kiliselerinin Konseye katılmayacaklarının altı çizilmektedir. Son olarak, uzmanların Konseyde ele alınacak konular ile ilgili ve Ukrayna Kilisesi'nin Otokefallığı meselesinin gündeme getirilmesinden endişe duyulmaktadır.

RUS ORTODOKS KİLİSESİ, KİEV ve UKRAYNA'DAN VAZGEÇMİYOR

Görüldüğü üzere Rus Ortodoks Kilisesi, manevi başkent olarak dile getirdiği Kiev ve Ukrayna'dan vazgeçmek niyetinde değildir. Bu nedenle Patrikhanenin Konsey hamlesini boşa çıkarmak için elinden geleni ardına koymayacaktır.

SÖZLÜK

Ekümenik: Büyük dini topluluklar arasında bağ sağlama.

Patrik I. Bartholomeos: (Dimitris Arhondonis) Gökçeada'nın Zeytinliköy köyünde 29 Şubat 1940 gününde doğmuş ve 2 Kasım 1991 gününde Rum Ortodoks Patrikhanesi tarafından Patrik seçildi. İstanbul Fener-Rum Partikhanesi'nde görevlidir.

Papa Franciscus: 13 Mart 2013'ten beri Katolik Kilisesi'nin en büyük ruhani lideridir

Patrik Kirill: Ortodoks Kilisesi'nin en büyük ruhani lideridir.

NOT: Patrik, Ortodoks Kilisesileri, Oriental Ortodoks Kiliseleri, Süryani Kilisesi ve diğer Doğu Kiliseleri'nde kilisenin başında bulunan en yüksek rütbeli piskopos. Patriğin yetkileri sadece kendi patriklik bölgesiyle sınırlıdır. Papa'nın tersine kendi patriklik bölgesi dışında ve bağımsız kiliseler üzerinde karar yetkisi yoktur. Bu bakımdan her ülkenin Ortodoks kilisesi kendi Sinod'unu seçer ve kendi başpiskoposunca idare edilir. Ortodoksluk bu yönüyle Katoliklik'ten farklıdır.

KİLİSELERİN AYRILMASI: SCHİSMA

Ortaçağ boyunca birbirinin rakibi olan İstanbul'daki Doğu Roma-Bizans Patrikliği ve Roma'daki Papalık, defalarca birbirlerini karşılıklı aforoz ederken, 11. yüzyılda 1054 tarihinde kesin olarak ayrılmışlardı. 13. yüzyılda ise, Bizans-Ortodoks Kilisesi, Rus-Ortodoks Kilisesini oluşturmuştu. Dünya genelinde hali hazırda 300 milyon Ortodoks bulunurken, yaklaşık 200 milyonu Rusya'daki kiliseye bağlı.

Gaziosmanpaşa Üniversitesi Din Bilimleri Anabilim Dalı Başkanı Yr.Doç.Dr. Şir Muhammed Dualı