BRANTFORD

Kanada’nın ilk Müslüman ve ilk Türk mezarlığı olma özelliğine de sahip Brantford kentindeki Mount Hope Mezarlığında medfun 14 Osmanlı vatandaşı, Kanada’da yaşayan Türklerce ziyaret edildi.

Türkiye’nin Toronto Başkonsolosu Erdeniz Şen, Konsolos Muavini Gökhan Toy ve Türk toplumu üyeleri, yaklaşık 200 yıllık Mount Hope Mezarlığı’nın bir köşesinde bulunan mezarlığa gelerek ziyarette bulkundular. Zafer Camii İmam-Hatibi Zekeriya Bal’ın okuduğu Kur’an-ı Kerim’in ardından getirilen tekbirlere eşlik eden Türkler, daha sonra yapılan duaya da hep birlikte amin dediler.

-‘’Kanada diğer Türklerin akıbetini bulmak zorunda’’

Duanın ardından bir konuşma yapan Türkiye’nin Toronto Başkonsolosu Erdeniz Şen, 1900’lü yıllarda 300’den fazla Osmanlı vatandaşının enterne kamplara alındığını belirtti. Şen, ‘’bugün burada sadece 14’ünün mezarını biliyoruz. 1900’lü yıllarda, Kanada’da kaç ağaç olduğunu, sürülerin sayısını bilen bir devletin, daha 100 yıl önce cereyan etmiş bir hadisede kaybolan insanlara ait kayıtların olmadığını söylemesi inandırıcı değil. Kanada diğer Türklerin akıbetini bulmak zorunda’’ diye konuştu.

Bir asır önce çalışmak için geldikleri Kanada’da Birinci Dünya Savaşı başlayınca esir muamelesi gören ve enterne kamplarına alınan yüzlerce Türk’ten 14’ünün mezarının bulunduğu alan, Türkiye’nin girişimleriyle geçen yıl Haziran ayında ihya edilmişti.

-Kanada'nın ilk Müslüman ve Türk mezarlığı

Mount Hope Mezarlığı içindeki Section J, Kanada'nın bilinen ilk Müslüman ve aynı zamanda ilk Türk mezarlığının gün yüzüne çıkmasını sağlayan Brantfordlı yerel tarihçi William Darfler, AA muhabirine, yerel kayıtlardan sonra federal kayıtlarda da yaptığı araştırmalarda, Brantford'takinden daha eski bir Müslüman mezarlığına rastlamadığını söyledi.

William Darfler'ın kayıtlarına göre, Kanada'ya Osmanlı pasaportuyla gelen Türklerin hikayesi şöyle:

"İstanbul'daki Brantfordlı bir işadamı 1895 yılında,  tüm Avrupa'ya kendi şirketinin sabanlarını pazarlamaktaydı. İstanbul'da, ülkeyi terk etmek isteyen bir grup Ermeni ile karşılaşan işadamı, bu kişileri Kanada'ya çalışmaya çağırır. 1911 yılına gelindiğinde 300-400 Ermeni Brantford'a yerleşerek muhtelif fabrikalarda çalışmaya başlar. Sonrasında bu sayıya yaklaşık yüz kadar Türk işçi de eklenir. 1911 nüfus sayımında ve zamanın gazetelerinde Türk olarak kayda geçen bu işçilerin Ermeni ve Hıristiyan olmadıkları kesindi. Ailelerini uzun süre yanlarına alamayan bu işçiler, pansiyonlarda kalıyor, tesislerde en kirli işlerde çalıştırılıyor ve kazandıkları Parayı Türkiye’ye yolluyorlardı. Brantford, 1911'de, Kanada’nın tüm şehirlerine göre kendi nüfusuna oranla en fazla yabancı barındıran şehirdi. Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle iptal edilen iş sözleşmeleri, şehri büyük bir mali krize sürükledi. Dökümhanelerde çalışan işçiler, işlerinden oldular ve çoğu açlıkla yüz yüze geldi.

Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasını takiben, Kasım 1914'te Brantford polisi 100 Türk'ü yakalayarak, cezaevine hapsetti. Ertesi gün milis kuvvetleri 100 Türk'ü cephaneliğe sürdü. Orada iki gün kalan Türkler, tren istasyonuna, oradan Kingston'daki Henri Kalesi'ne daha sonra  da Kapuskasing kasabasındaki kampa götürüldüler. Türkler, çoğunluğu Ukraynalılardan oluşan diğer esirlerle tutsak kalacakları kampın inşaatında çalıştırıldı. Savaşla değişik siparişler alan fabrikaların ticareti artmaya başlamış, Türklerden bazıları bu fabrikalarda çalışmak şartıyla tahliye edilmişti. Fakat, esir kampları Brantford'daki Müslüman nüfusun sonu oldu. Üzerinden yaklaşık yüz yıl kadar geçen olaylar Brantford'un tarihi hafızasından silinip gitti. 1950'lerde Kanada hükümeti Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarındaki esir kamplarına ait tüm federal kayıtları imha etti."

Tarihçi William Darfler, Kapuskasing Esir Kampı'na alınan Türklerin bazılarının isimlerinin yöneticiler tarafından değiştirildiğini, bazılarının da kayıtlara yazılırken harf veya telaffuzdan kaynaklanan değişikliğe uğradığını da hatırlattı.

-Mezarlıktakilerin isimleri

Brantford Mount Hope Mezarlığı Türk kısmındaki 14'ü Türk 16 Müslüman'ın, Mezarlık Müdürlüğü kayıtlarındaki isimleri, doğum ve ölüm yılları ise şöyle:

Adı Soyadı                       Doğum                                 Ölüm

Osman Hassa                   1873                                    1918

Alexsander Botion            1884                                     1916

Ossa Maumak                   1885                                    1913

Mumen Esmal                   1891                                     1913

Jamaha Hussian                1873                                    1918

Alexsander Demon            1888                                    1918

Ayha Suliman                     1887                                    1912

Ahmed Osman                   1890                                    1912

Ollie Hassan                       1892                                    1912

Mohamed Ayand                1890                                    1912

Oman Orhan                       1891                                    1918

Sharkey Hassan                  1891                                    1939

Jeanette Ottaway                1900                                    1941(Chalid'in eşi)

Chalid Ottaway                    1897                                   1963 - Kanada